Cramdown w restrukturyzacji - układ mimo sprzeciwu wierzycieli

Układ wbrew woli niektórych wierzycieli?

Restrukturyzacja firm jest narzędziem pozwalającym realnie wyjść z finansowego kryzysu. W ramach tego procesu istnieje wiele narzędzi i mechanizmów mających na celu umożliwienie firmom odzyskanie płynności finansowej i uniknięcie upadłości. Czasami sukces restrukturyzacji czyli zawarcie układu, dzieje się wbrew woli niektórych wierzycieli. W tym zakresie jednym z najważniejszych i bardziej skomplikowanych mechanizmów jest mechanizm cramdown, który to tyczy się zasadniczo procedury dochodzenia do układu mimo tego, że w toku głosowania nad propozycjami układowymi, dłużnik nie uzyskał pożądanej większości. W niniejszym artykule przedstawiam szczegółowe omówienie mechanizmu cramdown tj. zawierania układu mimo sprzeciwu niektórych wierzycieli,  jego zastosowanie w polskim prawie restrukturyzacyjnym, jak również związane z nim przepisy prawa oraz to co nas czeka w przyszłości w związku planowaną zmianą w przepisach prawa restrukturyzacyjnego.

Czym w ogóle jest cramdown?

Cramdown to mechanizm stosowany w procesie restrukturyzacji, który umożliwia przegłosowanie układu mimo sprzeciwu części wierzycieli. Termin ten pochodzi z języka angielskiego, gdzie "cram down" oznacza „wciśnięcie się” lub „przepchnięcie”. Mechanizm ten jest szczególnie istotny w sytuacjach, gdy osiągnięcie odpowiedniej większości jest niemożliwe, ale istnieje szereg innych przesłanek przemawiających za kontynuowaniem procesu restrukturyzacji. Oczywiście, mimo owego „wyciśnięcia” nic nie dzieje się bez spełniania przez układ odpowiednich przesłanek. Mianowicie mechanizm ten może być zastosowany tylko wtedy, gdy mimo sprzeciwu wierzycieli, układ będzie dla nich korzystniejszy niż ewentualna upadłość dłużnika. Można więc powiedzieć, że cramdown ma zadanie doprowadzić do zawarcia układu, mimo sprzeciwu niektórych wierzycieli, ale pod warunkiem, że będzie to dla nich rozwiązanie lepsze niż inna ścieżka dochodzenia swoich wierzytelności.

Podstawy prawne cramdown w polskim prawie restrukturyzacyjnym.

Jakie są więc podstawy prawne cramdown? W polskim systemie prawnym mechanizm cramdown został uregulowany w art. 119 ust. 3 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne. Przepis ten określa warunki, pod którymi układ może zostać przyjęty mimo sprzeciwu niektórych wierzycieli.

Co do zasady, układ zostaje przyjęty, jeżeli wypowie się za nim większość głosujących wierzycieli, którzy oddali ważny głos, mających łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności przysługujących głosującym wierzycielom. W praktyce w postępowaniu restrukturyzacyjnym, niemal zawsze jednak wierzycieli dzieli się na grupy obejmujące kategorie interesów (trzeba pamiętać, że czasami taki podział ma charakter obligatoryjny – art. 161 ust. 1a Prawa restrukturyzacyjnego). W myśl ogólnej zasady jeśli głosowanie nad układem przeprowadza się w grupach wierzycieli, obejmujących poszczególne kategorie interesów, układ zostaje przyjęty, jeżeli w każdej grupie wypowie się za nim większość głosujących wierzycieli z tej grupy, mających łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności, przysługujących głosującym wierzycielom z tej grupy.

Aby układ mógł zostać przyjęty, muszą być zatem spełnione dwa warunki (muszą być uzyskane dwie większości) i tyczy się to większości koniecznej do osiągniecia w grupach jeśli takie przewidziano:

• Większość ilościowa - za układem musi wypowiedzieć się minimum połowa plus jeden wierzyciel spośród tych, którzy oddali ważny głos.
• Większość kapitałowa (wartościowa) - suma wierzytelności przysługujących wierzycielom, którzy oddali głos za układem, musi wynosić minimum 2/3 sumy wierzytelności przysługujących wszystkim głosującym (w sposób ważny) wierzycielom.

Co istotne, w obliczeniach tych bierze się pod uwagę jedynie wierzycieli, którzy oddali ważny głos, pomijając tych którzy pozostali bierni lub oddali głosy nieważne. Innymi słowy, do puli w ramach których dokonujemy obliczeń zaliczamy tylko tych wierzycieli, którzy aktywnie wzięli udział w postępowaniu, a ich głos był głosem ważnym.

Dowiedz się więcej » jak głosować w systemie KRZ.

Mechanizm cramdown natomiast pozwala na zatwierdzenie układu, nawet jeśli nie wszyscy wierzyciele wyrazili na niego zgodę. Przykładowo -  propozycje układowe mogą przewidywać umorzenie części wierzytelności, co może nie spotkać się z aprobatą niektórych z wierzycieli. Praktyka pokazuje także, że niejednokrotnie w procesie głosowania górę biorą czynniki emocjonalne, sympatia lub jej brak w stosunku do dłużnika. To ostatnie niestety, czasami pociąga za sobą nieracjonalne decyzje wierzycieli w sprawie układu. Jednakże, dzięki mechanizmowi cramdown układ może zostać przyjęty i stać się wiążący dla wszystkich wierzycieli, co może przyczynić się do uratowania przedsiębiorstwa przed upadłością i zawarcia układu. Co więcej, zastosowanie tego mechanizmu ma się przyczynić do większego zaspokojenia wierzycieli. Paradoksalnie wbrew ich woli wyrażonej w ramach aktu głosowania.

Cramdown uregulowano w art. 119 ust. 3 Prawa restrukturyzacyjnego. Zgodnie z tym przepisem układ zostaje przyjęty, chociażby nie uzyskał wymaganej większości w niektórych z grup wierzycieli, jeżeli wierzyciele mający łącznie dwie trzecie sumy wierzytelności przysługujących głosującym wierzycielom głosowali za przyjęciem układu, a wierzyciele z grupy lub grup, które wypowiedziały się przeciw przyjęciu układu, zostaną zaspokojeni na podstawie układu w stopniu nie mniej korzystnym niż w przypadku przeprowadzenia postępowania upadłościowego. 

Przepis ten uniemożliwia obstrukcję przez wierzycieli zaliczonych do danej grupy i de facto pozwala na pominięcie ich sprzeciwu co do układu, w razie uzyskania odpowiedniej większości liczonej od wszystkich głosujących wierzycieli i zaspokojenia ich w układzie wyższym stopniu niż w ewentualnym postępowaniu upadłościowym. 

W przypadku postępowania o zatwierdzenie układu, zadaniem doradcy restrukturyzacyjnego jest wykazanie, że układ zasługuje na przyjęcie i dalej – zatwierdzenie mimo, że nie uzyskał stosownej większości.  Jeśli propozycje układowe są w ocenie wierzycieli rażąco dla nich krzywdzące, zawsze mają oni prawo zażalenia na ewentualne postanowienie sądu o zatwierdzeniu układu.

Test prywatnego wierzyciela możliwą odpowiedzią na pytanie, czy układ będzie dla wierzycieli korzystniejszy niż upadłość.

Pojawia się pytanie, jak doprowadzić do zatwierdzenia układu, który nie uzyskał odpowiedniej większości? Najlepszą wskazówką dla stwierdzenia przyjęcia układu (czy to przez nadzorcę układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu, czy to przez sąd w pozostałych postępowaniach restrukturyzacyjnych (Dowiedz się więcej » jakie postępowanie restrukturyzacyjne wybrać) będzie sporządzany praktycznie w każdym postępowaniu restrukturyzacyjnym tzw. test prywatnego wierzyciela.

Dokument ten (czym jest dokładnie opowiem w jednym kolejnych wpisów) pokazuje stopień zaspokojenia wierzycieli publicznoprawnych na ścieżce upadłości. Innymi słowy jest to dokument, z którego wynika co otrzyma wierzyciel jeśli nie zgodzi się na układ, a dłużnik ogłosi upadłość. Biorąc pod uwagę zasady zaspokajania wszystkich wierzycieli w upadłości z tego dokumentu będą płynąć bardzo często wnioski o spodziewanym stopniu zaspokojenia także wierzycieli prywatnych. Przykładowo – jeśli z testu wynika, że wierzyciele z pierwszej kategorii zaspokojenia w upadłości nie otrzymają nic lub otrzymają mniej niż w przypadku przyjęcia i zatwierdzenia układu to oczywistym staje się, że pozostali (np. wierzyciele prywatnoprawni, podlegający spłacie w ramach kategorii drugiej) nie otrzymają w ramach ewentualnej upadłości nic. Wydaje się więc, że w takiej sytuacji układ powinien być przyjęty, a mechanizm cramdown zastosowany.

Nowelizacja Prawa restrukturyzacyjnego – zmiany w zakresie cramdown i zatwierdzanie układu wbrew sprzeciwowi części wierzycieli.

Ministerstwo Sprawiedliwości pracuje obecnie nad nowelizacją prawa restrukturyzacyjnego (informacje na dzień przygotowywania niniejszego artykułu), którego celem jest dopełnienie implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 (dyrektywa o restrukturyzacji i upadłości). W projekcie nowelizacji przewidziano także modyfikację mechanizmu zatwierdzania układu wbrew sprzeciwowi grupy wierzycieli pozwalającej sądowi na zatwierdzenie układu, który nie uzyskał poparcia wszystkich grup wierzycieli, ale który pozwoli w większym stopniu zaspokoić roszczenia wierzycieli oraz nowe obowiązki dla doradcy restrukturyzacyjnego, a dotyczące właśnie mechanizmu cramdown. Mianowicie doradca restrukturyzacyjny będzie miał obowiązek przygotowania tzw. testu zaspokojenia, który będzie m.in. zawierał:

• informację o przewidywanym stopniu zaspokojenia wierzycieli, których wierzytelności są objęte układem, w postępowaniu upadłościowym, które byłoby prowadzone wobec dłużnika, wraz z wartością majątku dłużnika przy założeniu ogłoszenia jego upadłości i sprzedaży przedsiębiorstwa jako całości oraz odstąpienia od sprzedaży przedsiębiorstwa jako całości i sprzedaży poszczególnych składników majątku
• przewidywany czas trwania postępowania upadłościowego oraz przewidywaną wysokość kosztów postępowania upadłościowego oraz innych zobowiązań masy upadłości,
• kategorię, w której w postępowaniu upadłościowym byliby zaspokajani wierzyciele stanowiący grupy reprezentujące odrębne kategorie interesu;
• ocenę, czy wierzytelności objęte układem będą zaspokojone w większym stopniu w przypadku zawarcia i wykonania układu, czy w postępowaniu upadłościowym.

Zebranie powyższych informacji umożliwić ma wierzycielom oraz sądowi podjęcie bardziej racjonalnej decyzji w przedmiocie głosowania i zatwierdzenia układu. Sąd będzie tym samym wyposażony w informacje pozwalające już na pierwszy rzut oka ocenić czy układ będzie dla wierzycieli (wierzycieli, którzy tego układu nie chcą) korzystniejszy niż upadłość.

Co ciekawe regulacja art. 119 ust. 3 Prawa restrukturyzacyjnego, która dzisiaj jest podstawą cramdown najpewniej zostanie uchylona. W jej miejsce natomiast wprowadzony zostanie przepis pozwalający stwierdzić przyjęcie układu i zatwierdzić układ przez sąd mimo sprzeciwu wierzycieli.

W przypadku stwierdzenia nieprzyjęcia układu na podstawie art. 119 ust. 1 i 2, na wniosek dłużnika lub za jego zgodą, sąd będzie mógł stwierdzić przyjęcie układu:

• większość grup wierzycieli głosowała za układem, w tym co najmniej jedna grupa wierzycieli, wierzycieli o wyższym stopniu uprzywilejowania od wierzycieli, o których mowa w art. 342 ust. 1 pkt 2 Prawa upadłościowego, a w przypadku niespełnienia tego warunku, za przyjęciem układu głosowała grupa lub grupy wierzycieli stanowiące co najmniej połowę grup należących do tych kategorii wierzycieli, które w przypadku przeprowadzenia postępowania upadłościowego otrzymałyby jakiekolwiek zaspokojenie, przy zastosowaniu wyceny zakładającej kontynuację działalności przedsiębiorstwa dłużnika;
• wyrażająca sprzeciw grupa wierzycieli uzyska w drodze układu co najmniej ten sam stopień zaspokojenia, jak każda inna grupa wierzycieli o takim stopniu uprzywilejowania w postępowaniu upadłościowym oraz wyższy stopień zaspokojenia niż jakakolwiek inna grupa o niższym stopniu uprzywilejowania w postępowaniu upadłościowym;
• dotychczasowi wspólnicy lub akcjonariusze nie uzyskają w wyniku przyjęcia układu korzyści przekraczającej wartość wniesionych przez siebie środków w ramach realizacji planu restrukturyzacyjnego;

Jak czytamy w uzasadnieniu projektu zmian w zakresie cramdown i testu zaspokojenia:

„Proponowany przepis wiąże się ściśle z regulacjami, które umożliwiają wierzycielom kwestionować zasadność zawarcia układu, a z drugiej strony pozwalają dłużnikowi na wystąpienie do sądu o przeforsowanie układu wbrew sprzeciwowi części grup wierzycieli w trybie mechanizmu cramdown. Decyzje w tych sprawach mają być podejmowane nie tylko w oparciu o doświadczenie sądu, ale także w oparciu o wiadomości eksperckie (art. 14 dyrektywy). Aby umożliwić odpowiednią kontrolę ekonomicznej zasadności prowadzenia postępowania restrukturyzacyjnego konieczne było zaprojektowanie czynności, które powinny poprzedzać ewentualną sądową kontrolę spełnienia zasady ochrony najlepszych interesów wierzycieli albo możliwości zastosowania mechanizmu cramdown (art. 164 ust. 3a oraz art. 165b). Chodziło także o to, aby spór dotyczący wycen nie był przesunięty na koniec postępowania, ale by wierzyciele, już przed głosowaniem nad układem, mogli dysponować materiałami pozwalającymi na podjęcie świadomej decyzji co do głosowania za lub przeciw, ewentualnie mogli zaproponować alternatywne rozwiązania wobec propozycji układowych dłużnika lub nadzorcy. Porównanie planowanych skutków realizacji planu restrukturyzacyjnego z przewidywanymi konsekwencjami przeprowadzenia postępowania upadłościowego powinno dać wierzycielom możliwość oceny co do decyzji o sposobie głosowania nad układem.”

Cramdown – podsumowanie.

Mechanizm cramdown jest istotnym narzędziem w procesie restrukturyzacji, który umożliwia przyjęcie układu mimo sprzeciwu części wierzycieli. Z jednej strony mechanizm ten wymusza na wierzycielach związanie układem z drugiej strony pozwala na zachowanie przedsiębiorstwa i uniknięcie upadłości. Co ważne jednak w obecnym stanie prawnym koniecznym jest uwzględnienie interesów wierzycieli, którzy głosowali przeciw układowi – mianowicie układ będzie się nadawał do zatwierdzenia jeśli będzie korzystniejszy niż upadłość. Dość lakoniczne obecnie uregulowanie wymaga jednak zmiany i rozbudowania i to nastąpi w wyniku planowej nowelizacji prawa restrukturyzacyjnego. Zgodnie z planami obecnego rządu, przyjęcie nowelizacji prawa restrukturyzacyjnego planowane jest na III kwartał tego roku. Planowana nowelizacja ma na celu rozbudowanie i bardziej szczegółowe zastosowanie mechanizmu cramdown. Sąd będzie mógł więc pomimo braku większości stwierdzić przyjęcie układu, jeśli większość grup wierzycieli głosowała za układem, w tym co najmniej jedna grupa wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo lub wierzycieli o wyższym stopniu uprzywilejowania od wierzycieli kategorii drugiej z regulacji prawa upadłościowego, a w przypadku niespełnienia tego warunku, co najmniej jedna grupa wierzycieli głosowała za przyjęciem układu, pod warunkiem że grupa ta należy do tej kategorii wierzycieli, która w przypadku przeprowadzenia postępowania upadłościowego otrzymałaby częściowe zaspokojenie, przy zastosowaniu wyceny zakładającej kontynuację działalności przedsiębiorstwa dłużnika.

Przygotowanie zaś w ramach restrukturyzacji testu zaspokojenia, zapewni wszystkim uczestnikom postępowania jasny obraz sytuacji majątkowej dłużnika oraz pozwoli wierzycielom rozważyć alternatywną ścieżkę zaspokojenia swoich wierzytelności w ramach upadłości.

Szukasz doradcy restrukturyzacyjnego? Szukasz pomocy prawnej i rozważasz postępowanie restrukturyzacyjne? Restrukturyzacja to realna droga do zachowania majątku firmy i wyjścia z finansowych tarapatów. Kancelaria restrukturyzacyjna Katowice.