Z moich poprzednich wpisów wiemy, że uruchomienie postępowania o zatwierdzenie układu (tzw. PZU) skutkuje zawieszeniem trwających postępowań egzekucyjnych (ex lege - z mocy samego prawa). Dotyczy to wszystkich rodzajów egzekucji tj. egzekucji komorniczej oraz egzekucji administracyjnej prowadzonej przez administracyjne organy egzekucyjne np. Urząd Skarbowy. Zawieszenie następuje z mocy prawa i nie ma potrzeby wydawania postanowienia o zawieszeniu przez komornika (odmiennie jest jednak w egzekucji w administracji - patrz: WSA w Poznaniu w wyroku z dnia 5 listopada 2021 r., III SA/Po 1303/21). Jaki wpływ ma restrukturyzacja na dokonane zajęcia oraz jak uchylić zajęcia w postępowaniu o zatwierdzenie układu opiszę poniżej.
Spis treści
- Czynności egzekucyjne już dokonane przez organ egzekucyjny.
- Uchylenie zajęć w postępowaniu o zatwierdzenie układu przez sąd restrukturyzacyjny.
- Uchylenie zajęć dokonanych przez egzekucyjne organy administracyjne, np. Naczelnika Urzędu Skarbowego (dalej: urząd skarbowy).
- Uchylenie zajęć w restrukturyzacji – podsumowanie.
Czynności egzekucyjne już dokonane przez organ egzekucyjny.
Zawieszenie postępowania egzekucyjnego nie powoduje uchylenia dokonanych czynności egzekucyjnych. Czynność egzekucyjna to czynność władcza polegająca na stosowaniu środków przymusu przyznana na mocy obowiązujących przepisów dla osiągnięcia celu określonego w tytule wykonawczym. Sąd Najwyższy w uchwale z 6.06.2014 r., III CZP 26/14, OSNC 2015/3, poz. 33, zdefiniował czynności egzekucyjną jako: „(...) każde określone co do czasu, formy, miejsca i treści działanie (faktyczne i prawne) powołanego do tego organu, na podstawie przyznanych mu władczych uprawnień, dla zaspokojenia wierzyciela, podejmowane w stosunku do osób podlegających egzekucji, wyróżniające się stosowaniem środków przymusu, podjęte w toczącej się egzekucji sądowej, ściśle z nią związane i wywołujące skutki w jej ramach”. Czynnością egzekucyjną jest więc zajęcie ruchomości, zajęcie rachunku bankowego, zajęcie wierzytelności.
Oznacza to więc, że dokonane zajęcia np. zajęcie rachunku bankowego, zajęcie ruchomości, zajęcie nieruchomości - pozostają w mocy. Natomiast organ egzekucyjny nie może dokonywać nowych zajęć, co jest wykluczone wprost. Przykładowo więc ani komornik ani organy egzekucji administracyjnej nie będą mogły dokonać kolejnych, nowych zajęć w toku egzekucji. Nie są natomiast zobligowane z automatu uchylić zajęcia już dokonane – brak jest ku temu podstawy prawnej.
Dowiedz się więcej » postępowanie restrukturyzacyjne a postępowanie egzekucyjne.
Uchylenie zajęć w postępowaniu o zatwierdzenie układu przez sąd restrukturyzacyjny.
Problem uchylenia zajęć w toku postępowania o zatwierdzenie układu może dotyczyć zarówno egzekucji cywilnej jak i administracyjnej. W postępowaniu o zatwierdzenie układu podstawą do uchylenia zajęć (cywilnego i administracyjnego) powinien być art. 312 prawa restrukturyzacyjnego (dalej zamiennie: PR) z uwagi na odesłanie do niego w art. 226e ustawy. Mówię „powinien”, a to z tego powodu, że kwestia ta nie jest jednolicie traktowana przez sądy restrukturyzacyjne. Niektóre z nich dopuszczają możliwość uchylenia zajęć na podstawie wspomnianego art. 312 ust. 1 i 2 w związku z art. 226e ustawy PR, inne wykluczają taką możliwość z tego powodu, że postępowanie o zatwierdzenie układu jest postępowaniem, które toczy się bez udziału sądu/sędziego-komisarza, a zatem brak jest w nim podmiotu władnego do podjęcia decyzji o uchyleniu zajęć.
Stoję na stanowisku, że nie można pozostawać obok wyżej wskazanego odesłania, albowiem w innym przypadku byłoby ono bezprzedmiotowe z punktu widzenia opisywanego tu problemu. Choć art. 226e odsyła „odpowiednio”, to jednak owo odesłanie kierowane jest do całego art. 312 PR, a nie wyłącznie do ust. 1.
Mając jednak na uwadze fakt, że sędzia-komisarz faktycznie w PZU nie występuje, w mojej ocenie władnym do uchylenia zajęć będzie sąd restrukturyzacyjny. Podstawą jego kompetencji w tym zakresie niech będzie dodatkowo art. 14 ust. 1 PR, który stanowi, że „Sprawy w postępowaniu restrukturyzacyjnym rozpoznaje sąd restrukturyzacyjny. Sądem restrukturyzacyjnym jest sąd rejonowy - sąd gospodarczy.” Przepis ten umiejscowiony jest w tytule I., ustawy Prawo restrukturyzacyjne „Przepisy ogólne o postępowaniach restrukturyzacyjnych i ich skutkach”.
Co więcej, nie można przyjąć, że PZU toczy się absolutnie bez jakiekolwiek nadzoru sądu restrukturyzacyjnego. Przepisy przewidują pewne uprawnienia dla sądu restrukturyzacyjnego wprost – tyczy się to chociażby rozpoznania skargi na odmowę obwieszczenia (art. 226b PR) czy też uchylenia skutków obwieszczenia (art. 226 f PR).
Art. 14.
- Sprawy w postępowaniu restrukturyzacyjnym rozpoznaje sąd restrukturyzacyjny. Sądem restrukturyzacyjnym jest sąd rejonowy - sąd gospodarczy.
Art. 312.
- Postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej wszczęte przed dniem otwarcia postępowania sanacyjnego ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem otwarcia postępowania. Na wniosek dłużnika lub zarządcy sędzia-komisarz postanowieniem stwierdza zawieszenie postępowania egzekucyjnego. Postanowienie doręcza się również organowi egzekucyjnemu.
- Sędzia-komisarz na wniosek dłużnika lub zarządcy może uchylić zajęcie dokonane przed dniem otwarcia postępowania sanacyjnego w postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym skierowanym do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej, jeżeli jest to konieczne dla dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa. Przepis ust. 1 zdanie trzecie stosuje się odpowiednio.
Aby więc uchylić zajęcia w PZU należy skierować do sądu restrukturyzacyjnego wniosek o uchylenie zajęć w toku postępowania o zatwierdzenie układu. Uprawnionym do złożenia wniosku o uchylenie będzie dłużnik i nadzorca układu. We wniosku należy wskazać precyzyjnie zakres żądania, czyli przykładowo czy chodzi o uchylenie zajęć na rachunku bankowym, czy zajęcie wierzytelności. W każdym przypadku żądanie powinno określać tytuł, na podstawie którego dokonano zajęcia, organ który zajęcie zrealizował oraz wierzyciela, na wniosek którego zajęcia dokonano.
Wniosek składamy za pośrednictwem systemu KRZ (Krajowy Rejestr Zadłużonych), na formularzu 20127 „wniosek o uchylenie zajęcia dokonanego przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego w postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym”, który odnajdziemy w katalogu: Restrukturyzacja/Pisma w postępowaniu o zatwierdzenie układu/Inne.
Na marginesie – skoro twórca systemu KRZ sam przewidział taki formularz, a przecież system budowany jest na podstawie przepisów prawa – wydaje się, że złożenie wniosku o uchylenie zajęć jest tym bardziej dopuszczalne.
Problem praktyczny z jakim się niestety spotkałem to czas. Praktyka pokazuje bowiem, że niestety sądy nie nadążają z rozpoznawaniem takich wniosków. Często postępowanie kończy się zanim sąd zdąży rozpoznać wniosek. Działaj więc szybko - najlepiej zaraz po dokonaniu obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego.
Uchylenie zajęć dokonanych przez egzekucyjne organy administracyjne, np. Naczelnika Urzędu Skarbowego (dalej: urząd skarbowy).
W przypadku uchylenia zajęć dokonanych przez urząd skarbowy, warto jednocześnie sięgnąć po przepisy ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tj. UPEA) jeśli dłużnik uruchomił PZU.
Zgodnie z art. 58 UPEA, zgodnie z którym w przypadku zawieszenia postępowania egzekucyjnego pozostają w mocy dokonane czynności egzekucyjne. Postępowanie to natomiast jak wiemy ulega zawieszeniu z chwilą rozpoczęcia postępowania o zatwierdzenie układu.
W mojej ocenie w przypadku zajęcia dokonanego przez organ egzekucji administracyjnej podstawą uchylenia zajęć powinien być art. 58§2 UPEA. Rozstrzygnięcie w tej sprawie ma charakter uznaniowy, a ocena racjonalności pozostawania w mocy czynności egzekucyjnych powinna być dokonywana przez organ egzekucyjny z uwzględnieniem zasady prawdy obiektywnej wyrażonej w art. 7 Kodeksu postępowania administracyjnego.
Aby możliwe był uchylenie zajęć w postępowaniu restrukturyzacyjnym, w oparciu o podstawę prawną z ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, muszą wystąpić 4 przesłanki uchylenia zajęcia:
- przesłanka pierwsza – może ono nastąpić wyłącznie w toku zawieszenia postępowania egzekucyjnego. Jak wspomniałem zawieszenie następuje ex lege z chwilą obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego (rozpoczęcia postępowania o zatwierdzenie układu).
- przesłanka druga uchylenia zajęcia - to wystąpienie ważnego interesu zobowiązanego. W tym miejscu dłużnik powinien uzasadnić owy interes. Co do zasady nie jest to zadanie skomplikowane wszak samo zainicjowanie PZU jest już dostatecznym dowodem utraty płynności finansowej i kłopotów finansowych. Z drugiej strony przecież, chodzi o uniknięcie upadłości zobowiązanego, a więc uniknięcie wdrożenia najbardziej radykalnego postępowania tj. postępowania, które – jak pokazuje praktyka – nie prowadzi do efektywnego i pożądanego przez wierzycieli stopnia zaspokojenia. Ważnym interesem będzie także konieczność niezakłóconego prowadzenia przedsiębiorstwa przez okres trwania postępowania i dalej po ewentualnym zatwierdzeniu układu. Trzeba także wskazać na konieczność regulowania zobowiązań powstałych po dniu układowym – w przypadku braku regulowania zobowiązań powstałych po dniu układowym, mimo nawet zawarcia układu, istnieje ryzyko jego niezatwierdzenia przez Sąd. Praktyka pokazuje, że zajęcie np. rachunków bankowych, lub wierzytelności, a więc pozbawienie dłużnika kapitału często stanowi realną przeszkodę w realizacji wypłat pracowników. Utrzymanie zatrudnienia, realizacja tych wypłat to jeden z ważniejszych argumentów we wniosku o uchylenie zajęć w restrukturyzacji, który dłużnik składa na ręce organu egzekucyjnego – urzędu skarbowego.
- Przesłanka trzecia uchylenia zajęć dokonanych przez Urząd Skarbowy - uchyleniu czynności egzekucyjnych nie może stać na przeszkodzie interes wierzyciela. Interes wierzyciela (w istocie często Skarbu Państwa) często będzie zbieżny z interesem dłużnika. Chodzi przecież o to, aby utrzymać zatrudnienie, utrzymać ciągłość działania przedsiębiorstwa, zabezpieczając w ten sposób przyszłe wpływy budżetowe. Argumentacja ta będzie oczywiście wymagać rozwinięcia w zależności od stanu faktycznego sprawy i sytuacji dłużnika.
- Przesłanka czwarta - sprowadza się do wykluczenia nabycia przez osoby trzecie praw na skutek czynności egzekucyjnych, które mają być uchylone.
W przypadku zajęć dokonanych przez Urząd Skarbowy przed uruchomieniem PZU, organ często zwalnia zajęcia także w oparciu o art. 13 §1 UPEA. W takim wypadku podobnie jak wyżej dłużnik musi określić składnik, który miałby zostać objęty zwolnieniem i wykazać, na czym polega jego interes w uzyskaniu zwolnienia oraz z jakich powodów należy uznać go za ważny. Ocena doniosłości zgłoszonego interesu należy do organu egzekucyjnego oraz wierzyciela, którego zgoda na zwolnienie jest wymagana (o ile organ egzekucyjny nie jest równocześnie wierzycielem) (D. R. Kijowski [w:] E. Cisowska-Sakrajda, M. Faryna, W. Grześkiewicz, C. Kulesza, W. Łuczaj, P. Pietrasz, J. Radwanowicz-Wanczewska, P. Starzyński, R. Suwaj, D. R. Kijowski, Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2015, art. 13.).
Problemem przy zwolnieniu na tej podstawie może być uzyskanie zgody wierzyciela – np. w przypadku gdy chodzi o egzekucję składek na ubezpieczenia społeczne, gdzie urząd skarbowy jest organem egzekucyjnym, a nie wierzycielem.
Uwaga: Nadzorca układu, w mojej ocenie nie powinien składać wniosku o uchylenie zajęć na tej podstawie. Uprawnionym jest dłużnik, który może działać samodzielnie, lub przez pełnomocnika. Nadzorca układu nie może być jednak pełnomocnikiem dłużnika – art. 24 ust. 2 pkt. 5 ustawy Prawo restrukturyzacyjne.
Uchylenie zajęć w restrukturyzacji – podsumowanie.
Uchylić zajęcia w toku restrukturyzacji można w oparciu o dwa wyżej wymienione sposoby tj. powołując się na przepisy prawa restrukturyzacyjnego, a w przypadku egzekucji administracyjnej także w oparciu o przepisy ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Rozpoczęcie postępowania o zatwierdzenie układu oznacza, że postępowania egzekucyjne ulegają zawieszeniu, ale dokonane zajęcia pozostają w mocy. Dlatego niezbędnym jest z punktu widzenia powodzenia restrukturyzacji, ale także bytu przedsiębiorstwa w ogóle, szybkie i kompetentne działanie doradcy restrukturyzacyjnego (nadzorcy układu), od którego w dużej mierze zależy powodzenie uchylenia takich zajęć. Minusem opisywanych tu rozwiązań jest jednak oczekiwanie na rozstrzygnięcie sądu lub organu egzekucyjnego.
Potrzebujesz pomocy doradcy restrukturyzacyjnego?
Jeśli szukasz pomocy prawnej i rozważasz postępowanie restrukturyzacyjne, skontaktuj się z naszą kancelarią. Restrukturyzacja to realna droga do zachowania majątku firmy i wyjścia z finansowych tarapatów. Nasza kancelaria oferuje kompleksowe wsparcie w procesach restrukturyzacyjnych.