Odsetki w restrukturyzacji

Przedsiębiorcy niewypłacalni jak i ci, którzy znajdą się w sytuacji zagrożenia niewypłacalnością, mogą podjąć próbę ratowania swojej firmy składając wniosek o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego lub inicjując postępowanie o zatwierdzenie układu. Celem tego postępowania jest uniknięcie upadłości dzięki restrukturyzacji zobowiązań przedsiębiorstwa w drodze zawarcia układu z wierzycielami, ale także poprzez przeprowadzenie działań sanacyjnych w ramach najbardziej zaawansowanego postępowania restrukturyzacyjnego, jakim właśnie jest postępowanie sanacyjne. Restrukturyzacja co do zasady dotyczy wszystkich wierzytelności powstałych przed otwarciem postępowania, a więc nie tylko wierzytelności głównych, ale także odsetek. Co więcej restrukturyzacji podlegają także odsetki od dnia otwarcia postępowania (od dnia układowego – w przypadku postępowania o zatwierdzenie układu) i jako świadczenie uboczne będą dzielić los restrukturyzowanej należności głównej. Szczegóły we wpisie poniżej.

Odsetki za opóźnienie, odsetki kapitałowe i odsetki w transakcjach handlowych w restrukturyzacji.

Stosowanie do art. 481 § 1 Kodeksu cywilnego, jeśli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas tego opóźnienia. Odsetki za opóźnienie przysługują więc wierzycielowi już tylko na podstawie wystąpienia okoliczności niedotrzymania przez dłużnika terminu, w którym zwrócić miał wierzycielowi otrzymane od niego środki. Wierzyciel może je naliczać po upływie tego terminu bez względu na to, czy poniósł jakąkolwiek szkodę, ani czy do opóźnienia przyczynił się dłużnik, czy nie.

Od odsetek za opóźnienie należy odróżnić odsetki kapitałowe, pełniące funkcję wynagrodzenia za sam fakt udostępniania środków (kapitału). Odsetki kapitałowe dłużnik zobowiązany jest płacić za samą możliwość korzystania z cudzego kapitału przez określony w umowie czas. Po upływie tego czasu, jeśli dłużnik nie zwróci środków wraz z należnym wierzycielowi wynagrodzeniem w postaci odsetek kapitałowych, naliczane są odsetki za opóźnienie.

Szczególny rodzaj odsetek przewidziano dla transakcji między przedsiębiorcami, których przedmiotem jest odpłatna dostawa towarów lub odpłatne świadczenie usług. Chodzi więc o transakcje handlowe. W ich ramach wierzycielowi, zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, przysługują odsetki za opóźnienie w takich transakcjach, w wysokości przewidzianej tą właśnie ustawą (odsetki ustawowe). Przedsiębiorcy mogą przy tym uzgodnić wyższe odsetki, na wypadek gdy pomimo spełniania swojego świadczenia wierzyciel nie otrzyma zapłaty w terminie (odsetki umowne). Wszystkie ww. kategorie odsetek, kwalifikowane jako należna wierzycielowi wierzytelność, mogą zostać objęte restrukturyzacją przez dłużnika, czyli objęte układem. Jednak nie wszystkie z nich znajdą się w spisie wierzytelności i w postępowaniu restrukturyzacyjnym będą restrukturyzowane.

Spis wierzytelności a odsetki.

Odsetki umieszcza się w spisie wierzytelności, sporządzanym na podstawie ksiąg rachunkowych, innych dokumentów dłużnika, wpisów w księgach wieczystych oraz rejestrach. Spis sporządza nadzorca lub zarządca, którego rolę może pełnić tylko licencjonowany doradca restrukturyzacyjny.

Odsetki od wierzytelności pieniężnej umieszcza się w spisie wierzytelności w kwocie naliczonej do dnia poprzedzającego dzień otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. W związku z brakiem rozróżnienia, przepis ten dotyczy odsetek kapitałowych, jak i odsetek za opóźnienie (co do kwestii odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych – zobacz niżej).

W przypadku postępowania restrukturyzacyjnego prowadzonego wobec podmiotów emitujących obligacje, w spisie wierzytelności umieszcza się sumę nominalną nieumorzonych do dnia otwarcia postępowania obligacji, których termin płatności przypada przed tym dniem, oraz sumę niezapłaconych odsetek od tych obligacji, a także sumę obligacji oraz odsetek płatnych po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego.

Jeśli wierzytelność nie jest jeszcze wymagalna, to zgodnie z art. 79 ust. 1 ustawy Prawo restrukturyzacyjne, w spisie wierzytelności umieszcza się taką wierzytelność pomniejszoną o odsetki ustawowe, nie wyższe niż 6% rocznie, za czas od dnia otwarcia postępowania do dnia wymagalności, maksymalnie za okres 2 lat.

Oznacza to, że w spisie wierzytelności ujmowana jest wierzytelność niższa niż jej wysokość nominalna. Trzeba jednak pamiętać, że owo dyskonto wierzytelności i takiej jej umniejszenie w spisie wierzytelności wpływa tylko i wyłącznie na siłę głosu wierzyciela, a nie dotyka wierzytelności jako takiej.

Dowiedz się więcej » spis wierzytelności w postępowaniu restrukturyzacyjnym

Opisana zasada pomniejszania obowiązuje również w zakresie wierzytelności niewymagalnych powstałych ze stosunków prawnych o charakterze ciągłym, a także wierzytelności z tytułu kredytu i pożyczki oraz rat leasingu finansowego. Pomniejszenia dokonuje się za okres od dnia otwarcia postępowania do dnia wymagalności każdego przyszłego świadczenia, również maksymalnie przez 2 lata.

Reasumując spis wierzytelności to granica (dzień) na linii czasu, na który oblicza się odsetki i dolicza je się do należności głównej. Nie oznacza to, że dalsze odsetki po otwarciu restrukturyzacji (po dniu układowym) nie są naliczane, bo wręcz przeciwnie – są. Dłużnik więc coś „musi z nimi zrobić”, dlatego najczęściej także te odsetki (po otwarciu restrukturyzacji lub po dniu układowym), są przedmiotem restrukturyzacji. Rolą dłużnika i doradcy restrukturyzacyjnego jest więc takie sformułowanie propozycji układowych, aby tego rodzaju odsetki nie pozostały poza zakresem układu.

Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 7 lutego 2019 r., V AGa 234/18, układ obejmuje wszelkie odsetki, zarówno dotychczasowe, jak i aktualne, naliczane za okres od dnia otwarcia postępowania, na podstawie art. 150 ust. 1 pkt 2 p.r. Znaczenie prawne art. 79 ust. 2 p.r. polega na tym, że późniejsze odsetki, choć objęte restrukturyzacją, nie zmieniają siły głosu wierzyciela (art. 107 ust. 2 p.r.). Co do zasady, odsetki jako świadczenie uboczne będą dzielić los restrukturyzowanej należności głównej.

Propozycje układowe a odsetki.

Restrukturyzację zadłużonego przedsiębiorstwa przeprowadza się w jednym z czterech rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych: w postępowaniu o zatwierdzenie układu, przyspieszonym postępowaniu układowym, postępowaniu układowym lub w postępowaniu sanacyjnym. Istotą każdego z nich jest doprowadzenie do zawarcia z wierzycielami układu, który pozwoli na realną spłatę zobowiązań przy zachowaniu bytu przedsiębiorstwa. Warunkiem umożliwiającym zawarcie układu jest przygotowanie przez dłużnika propozycji układowych, które mają pokazać wierzycielom w jaki sposób ich wierzytelności ujęte w spisie będą zaspokajane. Propozycje układowe powinny więc również uwzględniać należne wierzycielom odsetki.

Co do zasady, wierzytelnościami układowymi są wierzytelności powstałe przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego oraz wierzytelności warunkowe, czyli takie, które stały się wierzytelnościami na skutek ziszczenia się określonej przesłanki w czasie wykonywania układu. Co do odsetek, to – jak już wyżej wskazałem – układ obejmuje odsetki za okres od dnia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. W przypadku restrukturyzacji zobowiązań z tytułu składek ZUS, propozycje układowe mogą obejmować wyłącznie rozłożenie ich na raty lub odroczenie terminu płatności i tyczy się to także odsetek za zwłokę.

Odsetki w transakcjach handlowych, a postępowanie restrukturyzacyjne.

Art. 3 pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych stanowi, że regulacji tej ustawy nie stosuje się do długów objętych postępowaniami prowadzonymi na podstawie ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe oraz ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne, odpowiednio od dnia ogłoszenia upadłości albo od dnia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego.

W praktyce niejednokrotnie pojawiały się wątpliwości w zakresie ustalenia, od którego momentu restrukturyzacji, nie można już naliczać odsetek obowiązujących w transakcjach handlowych. W przypadku bowiem postępowania układowego, przyspieszonego postępowania układowego i postępowania sanacyjnego, dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego jest dzień wydania przez sąd postanowienia o otwarciu tych postępowań. Postanowienia takiego nie wydaje się jednak w postępowaniu o zatwierdzenie układu. W mojej ocenie nie ma jednak żadnych powodów, aby przepisów ustawy nie stosować do postępowania o zatwierdzenie układu.

Jak podkreśla się w doktrynie, przepis wyłączający zastosowanie ustawy do długów objętych postępowaniem restrukturyzacyjnym odnosi się do wszystkich rodzajów postępowań wymienionych w ustawie Prawo restrukturyzacyjne (P. Dolniak [w:] Przeciwdziałanie nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Komentarz, wyd. II, LEX/el. 2023, art. 3.)

Za powyższym przemawiają oczywiście także względy celowościowe. Wyłączenie owych długów ma bowiem prowadzić do ochrony podmiotu w upadłości i restrukturyzacji, która związana będzie z dążeniem do niepogarszania i tak już trudnej sytuacji finansowej takiego dłużnika (por. T. Szczurowski, Otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego [w:] Skutki otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, Warszawa 2022).

Jednocześnie wyłączenie stosowania ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych nie pozbawia wierzyciela prawa do naliczania odsetek za opóźnienie. Warto w tym zakresie zwrócić uwagę na uchwałę SN z 5 października 2022 roku (III CZP 101/22, LEX nr 3411414), w której SN wskazał, że przewidziane w art. 3 pkt 1 ww. ustawy, wyłączenie stosowania tej ustawy do długów objętych postępowaniem prowadzonym na podstawie przepisów ustawy z 28.02.2003 r. – Prawo upadłościowe, nie pozbawia wierzyciela uprawnienia do odsetek ustawowych za opóźnienie na zasadach ogólnych. Analogiczny wniosek trzeba zatem przyjąć także do odsetek naliczanych przez wierzyciela w postępowaniu restrukturyzacyjnym. SN przyjął jednocześnie, że brak możliwości naliczania odsetek w transakcjach handlowych tyczy się całego okresu od dnia wymagalności do dnia ogłoszenia upadłości (analogicznie otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, lub ustalania dnia układowego) i nie można go interpretować tak, że uprawnienie do naliczania tych odsetek istnieje, a kończy się dopiero z chwilą ogłoszenia upadłości (otwarcia restrukturyzacji).

Podsumowanie.

Objęciu układem w postępowaniu restrukturyzacyjnym podlegają odsetki liczone za każdy dzień, powstałe w okresie od dnia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, oraz odsetki od wierzytelności objętych układem, powstałych przed tym dniem (ich los jest taki sam jak restrukturyzowanych wierzytelności głównych). Przedsiębiorcom, zarówno dłużnikom jak i wierzycielom, powinno zależeć, by restrukturyzacją zobowiązań zajął się doświadczony doradca restrukturyzacyjny, bo jak widać odsetki mogą pełnić istotną rolę w tym procesie. Przede wszystkim mogą dać większą siłę głosu jednym wierzycielom z pokrzywdzeniem drugich.

Przedsiębiorcy muszą również pamiętać o szczególnych zasadach restrukturyzacji zobowiązań wobec ZUS, oraz regułach obliczania odsetek od wierzytelności niewymagalnych powstałych ze stosunków prawnych o charakterze ciągłym, wierzytelności z tytułu kredytu i pożyczki.

Szukasz doradcy restrukturyzacyjnego? Szukasz pomocy prawnej i rozważasz postępowanie restrukturyzacyjne? Restrukturyzacja to realna droga do zachowania majątku firmy i wyjścia z finansowych tarapatów. Kancelaria restrukturyzacyjna Katowice.